Περιγραφή
Τα ξεχωριστά και σε κάποια χρονική διαδοχή εκδεδομένα τρία τεύχη, “Κοινωνική Συγκρότηση” (1984), “Ήθη και Έθιμα” (1986) και “Λαϊκή Τέχνη” (1992), που συνοδεύονταν με το γενικό υπέρτιτλο “Ελληνική Λαογραφία”, θεώρησα σκόπιμο να τα ανατυπώσω μαζί στον παρόντα τόμο. Εξαρχής άλλωστε είχε το έργο συλληφθεί, σχεδιασθεί και γραφεί ως ενιαίο. Η τμηματική έκδοση είχε απλώς υπαγορευθεί από την ανάγκη, οι φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής και των Παιδαγωγικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ύστερα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών όπως και άλλων τμημάτων άλλων Πανεπιστημίων, να μην περιμένουν επί μακρόν ν’ αποκτήσουν το κατά κύριο λόγο γι’ αυτούς προορισμένο σύγγραμμα, όταν θα ολοκληρωνόταν. (…) Ένα έργο που είχε (…) σχεδιασθεί για να αποτελέσει με τρόπο (…) σαφή, λιτό, αλλά και επαρκώς τεκμηριωμένο ένα διδακτικό εγχειρίδιο, μια προσπάθεια εισαγωγής σε ό,τι, (…) συνιστά το εύρος και το βάθος του λαϊκού μας πολιτισμού, στην παραδοσιακή αλλά και στη σύγχρονη εκδοχή του. Και αυτό θέλησα να γίνει όχι τόσο με θεωρία, αλλά με τα ίδια τα πράγματα και τις πράξεις των φορέων του θεωρητικά εξεταζόμενα, ταξινομούμενα, συσχετιζόμενα. (…) Έχω την εντύπωση, (…) ότι η επιθυμία μου να δώσω κατά το δυνατόν επαρκώς το πανόραμα του λαϊκού πολιτισμού στα διάφορα επίπεδα (των πραγμάτων, των υλικών και των εσώτερων αναγκών των διάφορων ομάδων, των πράξεων και ενεργειών τους) έχει σε ικανοποιητικό βαθμό πραγματοποιηθεί. (…) Ίσως αξίζει να μνημονεύσω μόνο ένα σημείο, στο οποίο η αναφορά μου, αν γινόταν σήμερα, θα ήταν κάπως τροποποιημένη. Μιλώντας στην αρχή του πρώτου μέρους για τον αγροτικό πληθυσμό και την εξάπλωση, και σ’ αυτόν, ενός αστικού τρόπου ζωής ενώ, εξάλλου, ο πληθυσμός αυτός τροφοδότησε σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά τους χώρους και των μεγάλων αστικών κέντρων, έγραφα πως αυτός -σχεδόν το σύνολο του ελληνικού πληθυσμού πλέον- “τρέφει ένα βαθύτερο διχασμό, είναι αγρότης και αστός μαζί, και μάλιστα με τρόπο που δεν γεφυρώνει τις διαφορές, αλλά οδηγεί σε σοβαρές ανισορροπίες και μεταπτώσεις”. Σήμερα φρονώ ότι αυτό το αντιθετικό δίδυμο -αγρότης-αστός- που υπάρχει σχεδόν σε κάθε Έλληνα, περισσότερο απ’ όσο τον διχάζει, αναστέλλει την πλήρη αστικοποίησή του. Και αυτό είναι κάτι θετικό, όχι αρνητικό: ως μια υπόγεια, μη συνειδητοποιούμενη συχνά αντίδραση στην επαπειλούμενη παγκόσμια ισοπεδωτική εξομοίωση.
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ορισμός
Η έννοια του λαού
Χαρακτηριστικά των λαογραφικών φαινομένων
Η λαογραφική ύλη
ΜΕΡΟΣ Α’ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ
1. ΦΥΣΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Η φύση και ο άνθρωπος
Μετακινήσεις πληθυσμών
2. ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Αγροτική κοινότητα και αστικός τρόπος ζωής
Το σπίτι και το χτισμένο περιβάλλον
Το εσωτερικό του σπιτιού
Ο κήπος
Η πολυκατοικία και η φύση
Η γειτονιά
Πλατεία και αγορά
Το νεκροταφείο
Η δημόσια βρύση
Το δημόσιο λουτρό
Η απομόνωση των κοινοτήτων
3. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Παλαιά και νέα πρότυπα
Η προίκα
Μορφές της patria potestas
Αποκλίσεις
Η πεθερά
Διανομή ρόλων
4. ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ
Τα γένη
Το παράδειγμα της Μάνης
Άλλες περιπτώσεις. Σουλιώτες. Σαρακατσάνοι
Η αναγκαιότητα στην κατεύθυνση
Το τσιφλίκι
Διαφορές τάξεων
Σύγχρονα προβλήματα τάξεων
Ενδοταξικές διαφορές
Εθνικές μειονότητες. Πρόσφυγες. Ξενιτεμένοι. Ετεροδημότες
“Περιθώριο”
5. ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Οι κοινότητες της Τουρκοκρατίας
Σύγχρονη αυτοδιοίκηση
6. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ
Η βάση της ιδιοκτησίας
Συντεχνίες, συνεταιρισμοί
Επαγγέλματα
Ζωοκλοπή. Επαιτεία
Λαϊκές επιστήμες
Το πραγματικό και η μίμησή του
Ο αποκρυφισμός της αστρολογίας
Τεχνολογία
Σχέση παραγωγής-χρήσης των αγαθών
ΜΕΡΟΣ Β’ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ήθη και έθιμα: εννοιολογική προσέγγιση
Σύγχρονη απουσία εθίμων
Επιβίωση παλαιών εθίμων
Φολκλορισμός
Μυθοποίηση του παρελθόντος
Το παιχνίδι των πολλών από τα λίγα
Η σχετικότητα της αναβίωσης
1. Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Γέννηση
Ο κόσμος της μαμής
Θνησιμότητα
Υιοθεσία
Έκθεση
Βάπτιση
Ανατροφή
Το παιχνίδι
Το σχολείο και άλλοι εκπαιδευτικοί οργανισμοί
Ο γάμος. Γενικά
Προξενειά, συνοικέσιο
Αρραβώνας
Οι τελετές του γάμου
Μεταξύ παραλόγου και λογικής
Θεατρικότητα των πράξεων
Γάμος και παραμύθι
Τα προσωπεία και τα πρόσωπα
Η αντίσταση της παράδοσης
Νεκρικά έθιμα. Η γήινη έλξη του θανάτου και οι παραλλαγές της
Η αξία του θεάματος
Η παρουσία της εκκλησίας
Η μαγεία
Τυπικό
Ο φόβος για τους νεκρούς
Ο αστικός χώρος
2. Η ΕΘΝΙΚΗ ΖΩΗ
Γενικές παρατηρήσεις
Συναντήσεις ή συγκρούσεις
Ένα παράδειγμα
Χαρακτηριστικά της λειτουργίας της λαϊκής ιστορικής μνήμης
Οι έξωθεν επεμβάσεις
Δεύτερο παράδειγμα
Νεότερες σκηνοθεσίες
3. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Προσδιορισμός της έννοιας
Ο χωρισμός των δύο φύλων
Η γυναικεία επίδειξη
Η διαφήμιση
Ξενομανία
Εξαγωγή ιθαγένειας: Greek Villages
4. ΕΘΙΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Προσδιορισμός της έννοιας
Σχέση λαϊκού προς επίσημο δίκαιο
Πηγές
Διάγραμμα ύλης
5. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Προχριστιανικές επιβιώσεις
Η παρουσία του λόγου
Το τελετουργικό
Η οργάνωση της εκκλησίας
Παραεκκλησιαστικές οργανώσεις
Η εκκλησιαστική γλώσσα
Μοναχισμός
ΜΕΡΟΣ Γ’ ΛΑΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Γενικά
Τα είδη
2. ΜΟΥΣΙΚΗ
3. ΧΟΡΟΣ
4. ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ
5. ΥΦΑΝΤΙΚΗ – ΚΕΝΤΗΤΙΚΗ
6. ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ – ΣΚΕΥΗ – ΕΠΙΠΛΑ
7. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
8. ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
9. ΘΕΑΤΡΟ
10. ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
